Systematyka organizmów grzybopodobnych i grzybów
Słownik niezrozumiałych pojęć tutaj
Wprowadzenie
Podział przedstawiony niżej obejmuje tylko organizmy grzybopodobne i grzyby wybrane dla potrzeb realizacji ćwiczeń przedstawionych w niniejszym przewodniku.
KRÓLESTWO: PROTOZOA: organizmy najczęściej jednokomórkowe, tworzące plazmodia lub fagotroficzne kolonie; w stadium troficznym bez ściany. Chloroplasty, jeżeli występują, nie mają skrobi. Cztery gromady: Acrasiomycota, Dictyosteliomycota, Myxomycota, Plasmodiophoromycota. |
||||||
GROMADA: PLASMODIOPHOROMYCOTA |
||||||
RZĄD: PLASMODIOPHORALES: tworzą plazmodia wewnątrz komórek korzeni lub pędów roślin. Plazmodia tworzą zoospory z dwoma wiciami. |
||||||
RODZINA: Plasmodiophoraceae: obligatoryjne endopasożyty roślin jawnopłciowych, glonów i grzybów, często indukujące hipertrofię w zainfekowanych komórkach. |
||||||
Rodzaje: Plasmodiophora, P. brassicae – wywołująca kiłę kapusty. Polymyxa, P. graminis – pasożytująca na zbożach i trawach. Spongospora, S. subterranea f. sp. subterranea – powodująca parcha prószystego ziemniaka. |
||||||
KRÓLESTWO: CHROMISTA: organizmy najczęściej jednokomórkowe, tworzące strzępki; ściana komórkowa z celulozą i glukanem, bez chityny; zarodniki pływkowe występują lub nie występują. |
||||||
GROMADA: OOMYCOTA |
||||||
RZĄD: SAPROLEGNIALES |
||||||
RODZINA: SAPROLEGNIACEAE: plecha komórczakowa, przeważnie eukarpiczna; zarodniki pływkowe mono- lub diplanetyczne; tworzą oospory; organizmy wodne i glebowe, saprofity lub pasożyty. |
||||||
Rodzaj: Aphanomyces, A. cochlioides – czynnik sprawczy zgorzeli siewek buraków. |
||||||
RZĄD: PYTHIALES |
||||||
RODZINA: PYTHIACEAE: zoosporogeneza wewnątrzsporangialna w pęcherzyku plazmy lub zewnątrzsporangialna w pęcherzyku utworzonym na szczycie krótkiego, cylindrycznego wyrostka zoosporangium, rzadko nieobecna; ściana oogonium cienka; oospory nigdy typowo plerotyczne (wypełniające całą przestrzeń oogonium); oospora z hialinowym ooplastem. |
||||||
Rodzaje: Pythium, P. debaryanum – wywołujące zgorzele siewek różnych roślin. Phytophthora, P. infestans – powodująca zarazę ziemniaka i pomidora; Phytophthora spp. – sprawcy zgnilizn korzeni różnych roślin. |
||||||
RZĄD: PERONOSPORALES: oosporogeneza zachodzi na szczycie trzonka; trzonki sporangialne lub konidialne drzewkowato rozgałęzione; pasożyty pędów i liści roślin dwuliściennych. |
||||||
RODZINA: ALBUGINACEAE: grzybnia międzykomórkowa z małymi kulistymi haustoriami obecnymi wewnątrz komórek; trzonki sporangialne maczugowate, ułożone w warstwę palisadową, z łańcuszkami zoosporangiów. |
||||||
Rodzaj: Albugo, A. candida – powodujące białą rdzę krzyżowych. |
||||||
RODZINA: PERONOSPORACEAE: grzybnia międzykomórkowa z dużymi, płatkowatymi haustoriami umiejscowionymi wewnątrz komórek; trzonki sporangialne często rozgałęzione dichotomicznie; sporangia lub zarodniki formowane na wyrostkach (sprawcy mączniaków rzekomych). |
||||||
Rodzaje: Bremia, B. lactucae – powodująca mączniaka rzekomego sałaty. Peronospora, P. parasitica – czynnik sprawczy mączniaka rzekomego krzyżowych, P. destructor – wywołująca mączniaka rzekomego cebuli, P. trifoliorum f. sp. medicaginis-sativae – czynnik sprawczy mączniaka rzekomego lucerny. Plasmopara, P. viticola – powodująca mączniaka rzekomego winorośli. Pseudoperonospora, P. cubensis – czynnik sprawczy mączniaka rzekomego dyniowatych. |
||||||
KRÓLESTWO: FUNGI (GRZYBY WŁAŚCIWE): organizmy eukariotyczne bez plastydów; odżywianie osmotroficzne, nigdy fagotroficzne; ściana komórki zawiera chitynę i glukan; organizmy jednokomórkowe, strzępkowe i składające się z wielokomórkowych coenocytycznych grzybni haploidalnych; na ogół brak zarodników pływkowych; rozmnażają się płciowo i bezpłciowo. |
||||||
GROMADA: CHYTRIDIOMYCOTA |
||||||
RZĄD: CHYTRIDIALES |
||||||
RODZINA: SYNCHYTRIACEAE: plecha endobiotyczna i holokarpiczna lub w postaci cysty z zoosporami, w dojrzałości rozwijająca się w sorus, prosorus lub zarodnik przetrwalnikowy. |
||||||
Rodzaj: Synchytrium, S. endobioticum – powodujące raka ziemniaka. |
||||||
| RZĄD: SPIZELLOMYCETALES | ||||||
RODZINA: OLPIDIACEAE: plecha monocentryczna, holokarpiczna lub eukarpiczna; plecha w całości zmienia się w zarodnię pływkową; zarodniki przetrwalnikowe powstają z diploidalnej plechy utworzonej z dwuwiciowej zygoty po kopulacji gamet; grzyby zwykle endofityczne. |
||||||
Rodzaje: Olpidium, O. brassicae – czynnik sprawczy zgorzeli siewek roślin krzyżowych. |
||||||
GROMADA: ZYGOMYCOTA: mitospory endogenne, formowane w sporangiach; zygospory powstają w wyniku koniugacji grzybni. |
||||||
RZĄD: MUCORALES: sporangia wielozarodnikowe; grzyby strzępkowe. |
||||||
RODZINA: MUCORACEAE: sporangia (zarodnie) z kolumellą, bez sporangioli; zygospory gładkie lub brodawkowate, tworzą się na przeciwległych, szczypcowatych lub równoległych, nagich lub zaopatrzonych w wyrostki wieszadełkach. |
||||||
Rodzaje: Mucor, Mucor spp. – porażające nasiona w czasie transportu i przechowywania. Rhizopus, Rhizopus spp. – powodujące mokrą zgniliznę owoców. |
||||||
RZĄD: ENDOGONALES |
||||||
RODZINA: ENDOGONACEAE: grzyby głównie glebowe lub rzadko naziemne; saprofity lub grzyby wolno żyjące, czasami tworzące związki przypominające ektomikoryzy; grzybnie wegetatywne coenocytyczne, czasami występują przegrody zawierające mikropory; rozmnażanie płciowe przez zygospory w 1-zygosporowych zygosporangiach; zygospory ± kuliste do owalnych, najczęściej występujące w sporokarpach; zygospory formowane na ± jednakowej wielkości gametangiach. |
||||||
Rodzaje: Endogone, Peridiospora, Sclerogone, Youngiomyces. |
||||||
| GROMADA: GLOMEROMYCOTA (ARBUSKULARNE GRZYBY MIKORYZOWE) | ||||||
| KLASA: GLOMEROMYCETES | ||||||
| RZĄD: ARCHAEOSPORALES | ||||||
RODZINA: AMBISPORACEAE: grzyby monomorficzne lub dimorficzne, tworzące zarodniki bocznie na ramieniu pęcherza zarodnikotwórczego (zarodniki akaulosporioidalne) lub na końcu strzępki zarodnikotwórczej (zarodniki glomoidalne; grzyby monomorficzne), albo zarodniki akaulosporioidalne i glomoidalne (grzyby dimorficzne); zarodniki akaulosporioidalne zwykle powstają na szczycie krótkiego odgałęzienia ramienia pęcherza zarodnikotwórczego, rzadko bezpośrednio na nim; zarodniki akaulosporioidalne z 3-warstwową ścianą zarodnika i dwiema, gładkimi, 2–3-warstwowymi ścianami wewnętrznymi, z których tylko ściana 2. tworzy się de novo (po wyróżnicowaniu się ściany zarodnika) i nie ma fizycznego kontaktu ze ścianą zarodnika; zarodniki glomoidalne powstają pojedynczo lub w luźnych skupieniach, mają 1- lub 2-warstwową ścianę; mikoryzy z arbuskulami, wezykulami i strzępkami, na ogół barwiącymi się blado w błękicie trypanowym. |
||||||
| Rodzaj: Ambispora | ||||||
RODZINA: ARCHEOSPORACEAE: grzyby monomorficzne lub dimorficzne, tworzące zarodniki bocznie na ramieniu pęcherza zarodnikotwórczego (zarodniki akaulosporioidalne), wewnątrz ramienia pęcherza zarodnikotwórczego (zarodniki entrofosforioidalne) lub na końcu strzępki zarodnikotwórczej (zarodniki glomoidalne; grzyby monomorficzne), albo zarodniki akaulosporioidalne i glomoidalne (grzyby dimorficzne); zarodniki akaulosporioidalne powstają bezpośrednio na ramieniu pęcherza zarodnikotworczego; zarodniki akaulosporioidalne i entrofosforioidalne z 2-warstwową ścianą zarodnika i jedną, gładką, 2–3-warstwową ścianą wewnętrzną, nie mającą fizycznego kontaktu ze ścianą zarodnika; zarodniki glomoidalne powstają pojedynczo lub w luźnych skupieniach, mają 1- lub 2-warstwową ścianę; mikoryzy z arbuskulami i strzępkami, na ogół barwiącymi się blado w błękicie trypanowym. |
||||||
| Rodzaje: Archaeospora, Intraspora | ||||||
RODZINA: GEOSIPHONACEAE: grzyb tworzący endocytosymbiozę z bakteriami z rodzaju Noctos; grzyb podziemny z pęcherzem symbiotycznym tworzonym na powierzchni gleby; ściana zarodnika 2-warstwowa, zawiera chitynę; grzyb nie tworzący mikoryz arbuskularnych. |
||||||
| Rodzaj: Geosiphon | ||||||
| RZĄD: DIVERSISPORALES | ||||||
RODZINA: ACAULOSPORACEAE: zarodniki powstają na (zarodniki akaulosporioidalne) lub w ramieniu (zarodniki entrofosforioidalne) cylindrycznej lub lejkowatej grzybni zakończonej pęcherzem (pęcherz zarodnikotwórczy), pojedyncze lub rzadko w luźnych agregatach w glebie; zarodniki z 2–3(–4)-warstwową ścianą zarodnika i dwiema, 1–3-warstwowymi ścianami wwnętrznymi, z których ściana najbardziej wewnętrzna na ogół jest urzeźbiona ziarnistymi lub pęcherzykowatymi wyrostkami; najbardziej wewnętrzna warstwa drugiej ściany wewnętrznej zwykle barwi się intensywnie w odczynniku Melzera; mikoryzy z arbuskulami i wezykulami barwiącymi się intensywnie w błękicie trypanowym; wezykule elipsoidalne do nieregularnych. |
||||||
| Rodzaje: Acaulospora, Umbospora | ||||||
RODZINA: DIVERSISPORACEAE: grzyby tworzące zarodniki glomoidalne lub akaulosporioidalne; zarodniki glomoidalne z 2–3-warstwową ścianą zarodnika; zarodniki akaulosporioidalne z zabarwioną, 4-warstwową ścianą zarodnika i jedną, bezbarwną, 3-warstwową, gładką ścianą wewnętrzną; rodzina wyodrębniona z innych rodzajów rzędu Diversisporales przez specyficzne własności jej SSU rRNA (Walker and Schüβler 2004). |
||||||
| Rodzaje: Diversispora, Otospora | ||||||
RODZINA: ENTROPHOSPORACEAE: zarodni powstają wewnątrz ramienia pęcherza zarodnikotwórczego (zrodniki entrofosforioidalne); zarodniki z zabarwioną ścianą zarodnika o urzeźbionej górnej powierzchni i jedną, bezbarwną, gładką, 3-warstwową ścianą wewnętrzną, powstającą de novo i nie mającą fizycznego kontaktu ze ścianą zarodnika; żadna z warst ściany wewnętrznej nie barwi się w odczynniku Melzera; kiełkowanie nie poznane; mikoryzy z arbuskulami, wezykulami i strzępkami barwiącymi się intensywnie w błękicie trypanowym. |
||||||
| Rodzaj: Entrophospora | ||||||
RODZINA: GIGASPORACEAE: zarodniki powstają na szczycie bulwiasto rozdętego sporoforu, zwykle duże, kuliste do subkulistych, pojedyncze w glebie; zarodniki z tylko ścianą zarodnika lub ze ścianą zarodnika i 1–3 ścian wewnętrznych; kiełkowanie przez tworzenie strzępki kiełkowej wyrastającej bezpośrednio ze ściany zarodnika lub z tarczy kiełkowej utworzonej na najbardziej wewnętrznej ścianie kiełkowej (wewnętrznej ścianie 1., 2. lub 3.); mikoryzy tylko z arbuskulami. |
||||||
| Rodzaje: Gigaspora, Racocetra, Scutellospora | ||||||
RODZINA: PACISPORACEAE: zarodniki powstają na szczycie strzępki zarodnikotwórczej (zarodniki glomoidalne); z 3-warstwową, bezbarwną lub zabarwioną, gładką lub urzeźbioną ścianą zarodnika i jedną, bezbarwną, 3-warstwową, gładką ścianą wewnętrzną, tworzoną de novo i nie mającą fizycznego kontaktu ze ścianą zarodnika; kiełkowanie z nietrwałej struktury utworzonej na wewnętrznej ścianie; mikoryzy z arbuskulami, wezykulami i strzępkami barwiącymi się intensywnie w błękicie trypanowym. |
||||||
| Rodzaj: Pacispora | ||||||
| RZĄD: GLOMERALES | ||||||
RODZINA: GLOMERACEAE: zarodniki powstają szczytowo (zarodniki glomoidalne) na cylindrycznym lub lejkowatym trzonku lub interkalarnie, pojedynczo, w luźnych lub zwartych agregatach albo w sporokarpach otoczonych peridium; występują głównie w glebie, czasami na jej powierzchni, rzadko na powierzchni roślin lub ich zamarłych fragmentach; zarodniki z jedną, 2–6-warstwową ścianą; mikoryzy z arbuskulami, wezykulami i strzępkami barwiącymi się intensywnie w błękicie trypanowym; wezykule zwykle ± kuliste. |
||||||
| Rodzaj: Glomus | ||||||
| RZĄD: PARAGLOMERALES | ||||||
RODZINA: PARAGLOMACEAE: zarodniki powstają na szczycie strzępki zarodnikotworczej (zarodniki glomoidalne), bezbarwne do jasno zabarwionych, z 2–3-warstwową ścianą zarodnika; mikoryzy z arbuskulami i strzępkami barwiącymi się zmiennie w błękicie trypanowym, wezykule prawdopodobnie nie tworzą się; rodzina wyodrębniona z innych rodzajów gromady Glomeromycota przez specyficzne własności jej SSU rRNA (Schüβler et al. 2001). |
||||||
| Rodzaj: Paraglomus | ||||||
GROMADA: ASCOMYCOTA: mejospory endogeniczne, formowane w workach. |
||||||
RZĄD: TAPHRINALES |
||||||
RODZINA: TAPHRINACEAE: grzybnia podkutikularna lub podepidermalna, złożona z dikariotycznych komórek workotwórczych; brak owocnika; worki formowane bezpośrednio z komórek workotwórczych, tworzą palisadę na powierzchni tkanki gospodarza; mitospory są zarodnikami drożdżoidalnymi, jednokomórkowymi, powstającymi w wyniku pączkowania askospor. |
||||||
Rodzaj: Taphrina, T. crataegi (st. mitomorf.: Lalaria crataegi), czynnik sprawczy czerwonej plamistości liści głogu; T. deformans (st. mitomorf.: L. deformans) – czynnik sprawczy kędzierzawości liści brzoskwini; T. populina (st. mitomorf.: L. populina), powodująca pęcherzykowatość liści topoli; T. pruni (st. mitomorf.: L. pruni) – czynnik sprawczy torbieli śliwy. |
||||||
RZĄD: EUROTIALES |
||||||
RODZINA: TRICHOCOMACEAE: ściana owocnika zmienna, pseudoparenchymatyczna lub grzybniowa, czasami gruba i sklerocjalna, zwykle jasno zabarwiona; askogon (lęgnia, gametangium żeńskie) zwykle poskręcany; brak tkanki międzyworkowej; worki małe, ± kuliste, często zebrane w łańcuszkach; askospory ± hialinowe, zwykle soczewkowate z hialinowym pierścieniem. Stadia mitomorficzne: m. in. Aspergillus, Paecilomyces, Penicillium spp. |
||||||
| RZĄD: MICROASCALES | ||||||
RODZINA: MICROASCACEAE: ściana owocnika złożona z czarnych, małych, pseudoparenchymatycznych komórek; owocnik typu perytecjum lub kleistotecjum. |
||||||
Rodzaj: Ceratocystis, C. fagacearum (st. mitomorf.: Chalara quercina) – wywołujące zamieranie dębu; C. ulmi (st. mitomorf.: Graphium ulmi) – czynnik sprawczy holenderskiej choroby wiązów. |
||||||
RZĄD: HYPOCREALES |
||||||
RODZINA: CLAVICIPITACEAE: perytecja powierzchniowe lub zanurzone w zwykle jasno zabarwionej stromie, mięsiste; worki cylindryczne, wydłużone, z wyraźnym wieczkiem przykrywającym wąskie ujście; askospory nitkowate, wielokomórkowe, zwykle rozpadające się na części. Stadium mitomorficzne: różne strzępczaki. Grzyby pasożytujące na owadach, innych grzybach lub roślinach z Poaceae. |
||||||
Rodzaje: Claviceps, C. purpurea (st. mitomorf.: Sphacelia segetum) – wywołujące sporysz zbóż i traw. Epichloë, E. typhina (st. mitomorf.: Acremonium typhinum) – czynnik sprawczy choroby zwanej pochewczak pałkowaty. |
||||||
RODZINA: HYPOCREACEAE: perytecja zwykle jasno zabarwione, zwykle w stromie lub na luźno splecionej grzybni; worki maczugowate do cylindrycznych z aparatem apikalnym z amyloidalnym pierścieniem; askospory bardzo zmienne, bez przegród lub z wieloma przegrodami, bezbarwne do jasnobrązowych, czasami z ornamentem. Stadium mitomorficzne: strzępczaki. |
||||||
Rodzaj: Nectria, N. cinnabarina (st. mitomorf.: Tubercularia vulgaris) – wywołująca chorobę o nazwie gruzłek cynobrowy; N. galligena (st. mitomorf.: Cylindrocarpon heteronema) – czynnik sprawczy raka drzew owocowych; N. haematococca (st. mitomorf. Fusarium solani) – czynnik sprawczy zgnilizn korzeni roślin i suchej zgnilizny bulw ziemniaka; N. radicicola (st. mimorf.: Cylindrocarpon destructans), powodująca zgorzel siewek drzew leśnych. |
||||||
RZĄD: PHYLLACHORALES |
||||||
RODZINA: PHYLLACHORACEAE: tkanka stromatyczna często dobrze rozwinięta, zanurzona w tkance rośliny, zwykle czarna; owocniki typu perytecjum, zwykle cienkościenne, z ujściem wysłanym peryfizami; wnętrze perytecjum z prostymi, zwykle szerokimi, cienkościennymi parafizami; worki cylindryczne, cienkościenne, trwałe, z zwykle niewidocznym aparatem apikalnym; askospory zwykle hialinowe, bez przegród, czasami urzeźbione. Stadium mitomorficzne: piknidium, acerwulus lub spermogonium. |
||||||
Rodzaj: Glomerella, G. cingulata (st. mitomorf.: Colletotrichum gloeosporioides) – czynnik sprawczy antraknozy wielu roślin i gorzkiej zgnilizny jabłek. |
||||||
RZĄD: DIAPORTHALES |
||||||
| RODZINA: GNOMONIACEAE: owocniki wzniesione pionowo, z długimi szyjkami, których ujścia występują pojedynczo lub skupiają się wokół stromatycznego dysku; worki liczne, łuszczące się u podstawy; askospory jednokomórkowe lub z przegrodami, hialinowe do żółtych. Stadium mitomorficzne: grzyby tworzące piknidia lub acerwulusy. | ||||||
Rodzaj: Gnomonia, G. errabunda (st. mitomorf.: Discula platani) – wywołująca antraknozę platana; G. leptostyla (st. mitomorf.: Marssonina juglandis) – powodująca antraknozę orzecha włoskiego. |
||||||
RODZINA: VALSACEAE: owocniki pochylone lub poziome, z długimi szyjkami, których ujścia występują pojedynczo lub skupiają się wokół stromatycznego dysku; worki liczne, łuszczące się u podstawy; askospory jednokomórkowe lub z przegrodami, hialinowe do żółtych. Stadium mitomorficzne: grzyby tworzące piknidia lub acerwulusy. |
||||||
Rodzaje: Cryptodiaporthe, C. populea (st. mitomorf.: Dothichiza populea) – czynnik sprawczy raka topoli. Valsa, V. sordita (st. mitomorf.: Cytospora chrysosperma) – powodująca zgorzel kory topoli. |
||||||
RZĄD: INCERTAE SEDIS |
||||||
RODZINA: HYPONECTRIACEAE: tkanka stromatyczna zredukowana, zwykle albo tarczowata i tworzona ponad owocnikiem lub owocnikami, albo nieobecna; perytecja zanurzone lub wzniesione, zwykle cienkościenne, z brodawkowatym ujściem zaopatrzonym w peryfizy; tkanka międzyworkowa złożona z wąskich lub szerokich, cienkościennych parafiz; worki cylindryczne, trwałe, cienkościenne, z małym amyloidalnym lub nieamyloidalnym pierścieniem apikalnym; askospory o różnym kształcie, hialinowe do jasnobrązowych, bez przegród lub z przegrodami poprzecznymi, czasami grubościenne i z śluzowatym płaszczem. Stadia mitomorficzne: strzępczaki. Grzyby saprotroficzne lub nekrotroficzne różnych roślin zielnych i drzew. |
||||||
Rodzaj: Monographella nivalis (st. mitomorf.: Microdochium nivale) – czynnik sprawczy pleśni śniegowej zbóż i traw. |
||||||
RODZINA: MAGNAPORTHACEAE: brak tkanki stromatycznej; perytecja czarne, zwykle z długimi, włosowatymi szyjkami; tkanka wewnątrzowocnikowa złożona z cienkościennych parafiz; worki cylindryczne, trwałe, grubościenne, bez rozdzielających się ścian, z dużym ujściem apikalnym otoczonym amyloidalnym pierścieniem apikalnym; askospory wielokomórkowe, często nitkowate, często z zabarwionymi komórkami środkowymi, bez otworów kiełkowych, bez żelatynowego płaszcza. Stadium mitomorficzne: zwykle strzępczaki, zwykle z zabarwionymi komórkami zarodnikotwórczymi. Czasami tworzone są sklerocja. |
||||||
Rodzaje: Gaeumannomyces, G. graminis var. tritici (st. mitomorficzne: Phialophora sp.) – powodujące zgorzel podstawy źdźbła pszenicy; G. graminis var. avenae (st. mitomorficzne: Phialophora sp.) – powodujące zgorzel podstawy źdźbła wszystkich zbóż, w tym owsa. |
||||||
RZĄD: DOTHIDEALES |
||||||
RODZINA: ELSINOACEAE: owocniki zanurzone lub wzniesione, okrągłe lub wydłużone, zwykle inkrustowane, złożone z galaretowatych, cienkościennych, pseudoparenchymatycznych komórek; worki rozmieszczone w oddzielnych komorach, w pojedynczej warstwie lub nieregularnie, torbiaste do kulistych; askospory hialinowe do brunatnych, z przegrodami. Stadium mitomorficzne: grzyby tworzące acerwulus. |
||||||
Rodzaj: Elsinoë, E. ampelina (st. mitomorf.: Sphaceloma ampelinum) – powodująca antraknozę winorośli; E. veneta (st. mitomorf.: Sphaceloma necator) – wywołująca antraknozę maliny i jeżyny. |
||||||
RODZINA: LEPTOSPHAERIACEAE: owocniki często stożkowate, brodawkowate, zanurzone lub wzniesione, czasami zebrane w małe utwory stromatyczne, z dobrze rozwiniętym ujściem, zwykle zaopatrzonym w peryfizy; peridium czarne, dobrze rozwinięte, czasami grubsze u podstawy, złożone z grubościennych, pseudoparenchymatycznych komórek; worki poprzedzielane komórkowatymi pseudoparafizami; worki cylindryczne, stosunkowo wąskie i cienkościenne, ale fisitunikowe; askospory hialinowe do brunatnych, z poprzecznymi przegrodami, czasami wydłużone i otoczone żelatynowym płaszczem. Stadium mitomorficzne: grzyby tworzące acerwulusy lub piknidia. Grzyby saprotroficzne lub nekrotroficzne na pędach i liściach. |
||||||
Rodzaj: Leptosphaeria, L. maculans (st. mitomorf.: Phoma lingam) – czynnik sprawczy suchej zgnilizny kapustnych. |
||||||
RODZINA: MYCOSPHAERELLACEAE: owocniki małe, zanurzone w tkance gospodarza, często występują w grupach lub skupione na słabo rozwiniętej tkance stromatycznej, czarne, z krótką szyjką z dobrze rozwiniętym, lizygenicznym ujściem; peridium zwykle cienkie, złożone z pseudoparenchymatycznych komórek; brak tkanki międzyworkowej; worki owalne do torbiastych, fisitunikowe; askospory zwykle hialinowe i z przegrodami poprzecznymi, bez żelatynowego płaszcza. Stadium mitomorficzne: bardzo różne. Grzyby biotroficzne, nekrotroficzne i saprotroficzne bardzo różnych tkanek roślin. |
||||||
Rodzaje: Mycosphaerella, M. fragariae (st. mitomorf.: Ramularia tulasnei) – wywołująca białą plamistość liści truskawki; M. graminicola (st. mitomorf.: Septoria tritici) – czynnik sprawczy septoriozy paskowanej liści pszenicy; M. pinodes (st. mitomorf.: Ascochyta pinodes) – czynnik sprawczy askochytozy grochu; M. tassiana (st. mitomorf.: Cladosporium herbarum) – czynnik sprawczy czerni różnych roślin. |
||||||
RODZINA: PHAEOSPHAERIACEAE: owocniki zanurzone lub wzniesione, w skupiskach lub czasami jako komory w małych stromach, ± kuliste, z dobrze rozwiniętym lizygenicznym ujściem, często wysłanym peryfizami; peridium miękkie, złożone z stosunkowo małych, cienkościennych, pseudoparenchymatycznych komórek; między workami wąskie, komórkowate pseudoparafizy; worki cylindryczne, fisitunikowe; askospory brunatne, z poprzecznymi przegrodami, zwężone tylko przy głównej przegrodzie, czasami murkowate i otoczone żelatynowym płaszczem. Stadium mitomorficzne: grzyby jamkowe. Grzyby nekrotroficzne lub saprotroficzne na wielu roślinach, czasami na innych grzybach. |
||||||
Rodzaj: Phaeosphaeria, P. nodorum (st. mitomorf.: Stagonospora nodorum) – czynnik sprawczy septoriozy plew pszenicy. |
||||||
RODZINA: VENTURIACEAE: owocniki typu pseudotecjum, powierzchniowe, zwykle małe, kuliste, czasem zebrane w stromę z licznymi lokulami; worki cylindryczne, nitkowate, z dobrze wykształconym ujściem powstałym wskutek rozpuszczenia jego górnej warstwy; peridium złożone z małych pseudoparenchymatycznych komórek; wnętrze owocnika z wąskimi, komórkowymi pseudoparafizami; worki cylindryczne, fisitunikowe; askospory różnie zabarwione, zwykle asymetryczne, z jedną przegrodą, czasami z żelatynowym płaszczem. Stadium mitomorficzne: głównie strzępczaki. |
||||||
Rodzaj: Venturia, V. inaequalis (st. mitomorf.: Spilocaea pomi) – czynnik sprawczy parcha jabłoni; V. pirina (st. mitomorf.: Fusicladium pyrorum) – powodująca parcha gruszy. |
||||||
RODZINA: INCERTAE SEDIS |
||||||
Rodzaj: Didymella, D. applanata – powodująca zamieranie pędów maliny. |
||||||
RODZINA: DERMATEACEAE: brak stromy i sklerocjów; owocniki typu apotecjum, małe, płaskie lub wklęsłe, zwykle siedzące, zwykle szarobrunatne lub czarne, czasami zanurzone w tkance rośliny, zwykle z wyraźnym, puszystym brzegiem, rzadko zaopatrzonym w szczecinki; ekscypulum złożone z brązowych, cienko- lub grubościennych, izodiametrycznych komórek; tkanka wewnętrzna apotecjum z prostymi parafizami; worki zwykle z dobrze rozwiniętym nieamyloidalnym lub amyloidalnym pierścieniem apikalnym; askospory małe, hialinowe, septowane lub bez przegród, często wydłużone. Stadium mitomorficzne: grzyby piknidialne lub inne. |
||||||
Rodzaje: Blumeriella, B. jaapii (st. mitomorf.: Phloeosporella padi) – czynnik sprawczy drobnej plamistości liści drzew pestkowych. Diplocarpon, D. rosae (st. mitomorf.: Marssonina rosae) – czynnik sprawczy czarnej plamistości róży. Drepanopeziza, D. ribis (st. mitomorf.: Gleosporidiella ribis) – powodująca antraknozę liści porzeczek. Pseudopeziza, P. trifolii – wywołująca kustrzebkę koniczyny. Tapesia, T. yallundae (st. mitomorf.: Pseudocercosporella herpotrichoides) – wywołująca łamliwość źdźbła zbóż i traw. |
||||||
RODZINA: SCLEROTINIACEAE: tkanka stromatyczna obecna jako sklerocja lub zmumifikowana tkanka gospodarza; apotecja często osadzone na długiej nóżce, zwykle brunatne, miseczkowate, bez szczecin, nóżka zwykle ciemniejsza; tkanka wewnątrzowocnikowa z prostymi parafizami; worki z zwykle amyloidalnym pierścieniem apikalnym; askospory duże lub małe, elipsoidalne, zwykle bez przegród, hialinowe lub jasnobrązowe, często podłużnie symetryczne. Stadium mitomorficzne: strzępczaki lub grzyby tworzące mikrokonidia w piknidiach. Patogeny lub saprofity na różnych organach roślin, szczególnie na nasionach i owocach. Grzyby kosmopolityczne. |
||||||
Rodzaje: Botryotinia, B. fuckeliana (st. mitomorf.: Botrytis cinerea) – wywołująca szarą pleśń różnych roślin. Monilinia, M. fructigena (st. mitomorf.: Monilia fructigena) – powodująca brunatną zgniliznę drzew ziarnkowych; M. laxa (st. mitomorf.: M. laxa) – czynnik sprawczy brunatnej zgnilizny drzew pestkowych. Sclerotinia, S. sclerotiorum – czynnik sprawczy zgnilizny twardzikowej wielu roślin; S. trifoliorum – powodująca raka koniczyny. |
||||||
| RZĄD: PLEOSPORALES | ||||||
| RODZINA: PLEOSPORACEAE: owocniki ± kuliste, grubościenne, zanurzone lub wzniesione, czarne, otwierające się przez dobrze rozwinięte lizygeniczne ujście, czasami owłosione lub szczeciniaste; peridium zwykle grube, z wieloma warstwami dużych, grubościennych, pseudoparenchymatycznych komórek; wnętrze owocnika z pseudoparafizami; worki ± cylindryczne, fisitunikowe ze ścianą wewnętrzną pogrubioną przy aparacie apikalnym; askospory brunatne, podzielone przegrodami, czasami murkowate, często otoczone żelatynowym płaszczem. Stadium mitomorficzne: strzępczaki. Grzyby saprotrficzne lub nekrotroficzne na liściach i pędach. | ||||||
| Rodzaje: Cochliobolus, C. sativus (st. mitomorf.: Bipolaris sorokiniana) – czynnik sprawczy plamistości liści i zgnilizny korzeni upraw nasiennych. Pleospora, P. björlingii (st. mitomorf.: Phoma betae) – czynnik sprawczy plamika buraka. Pyrenophora, P. graminea (st. mitomorf.: Drechslera graminea) – powodująca pasiastość liści jęczmienia, P. teres (st. mitomorf.: D. teres) – wywołująca plamistość siatkową jęczmienia. | ||||||
| RZĄD: RHYTISMATALES | ||||||
RODZINA: RHYTISMATACEAE: owocniki w postaci apotecjum, zanurzone w tkance rośliny lub w dobrze rozwiniętej stromie, często wydłużone, otwierające się przez promieniste lub podłużne pęknięcie ściany owocnika; górna ściana zwykle czarna, grubościenna, złożona z komórek grzyba lub uszkodzonych komórek rośliny; dolna ściana różnie rozwinięta, czasami czarna; worki poprzedzielane prostymi parafizami, czasami zespalającymi się przy podstawie, parafizy często nabrzmiałe przy szczycie, parafizy czasami nieobecne; worki cylindryczne, zwykle cienkościenne, nie fisitunikowe, zwykle nie pogrubione przy końcu, czasami z małym otworem załamującym światło, nie barwiącym się w jodynie, często pękające nieregularnie; askospory prawie zawsze hialinowe, zwykle bez przegród, często wydłużone, często z śluzowatym płaszczem. Stadium mitomorficzne: grzyby formujące piknidia lub acerwulusy. Grzyby biotroficzne, nekrotroficzne i saprotroficzne. Grzyby występujące na liściach i korze. |
||||||
Rodzaje: Lophodermium, L. pinastri (st. mitomorf.: Leptostroma pinastri) – czynnik sprawczy osutki sosny. Rhytisma, R. acerinum (st. mitomorf.: Melasmia acerina) – wywołująca czerniaka klonu. |
||||||
RZĄD: ERYSIPHALES (SPRAWCY MĄCZNIAKÓW PRAWDZIWYCH) |
||||||
RODZINA: ERYSIPHACEAE: obligatoryjne biotrofy; grzybnia głównie powierzchniowa; owocniki typu kleistotecjum, grubościenne, ciemnobrązowe z przyczepkami; stadium mitomorficzne: Oidium spp. |
||||||
Rodzaje: Blumeria, B. graminis (st. mitomorf.: Oidium monilioides) – czynnik sprawczy mączniaka prawdziwego zbóż i traw. Erysiphe, E. cichoracearum – powodujące mączniaka prawdziwego roślin z rodziny Asteraceae. Leveillula, L. taurica – czynnik sprawczy mączniaka prawdziwego pomidora. Microsphaera, M. alphitoides – wywołujące mączniaka prawdziwego dębu. Phyllactinia, Ph. fraxini – czynnik sprawczy mączniaka prawdziwego jesionu; Ph. guttata – wywołująca mączniaka prawdziwego leszczyny, brzozy, grabu i olchy. Podosphaera, P. leucotricha – czynnik sprawczy mączniaka prawdziwego jabłoni. Sphaerotheca, S. mors-uvae – powodująca amerykańskiego mączniaka agrestu; S. pannosa – będąca przyczyną mączniaka prawdziwego róży. Uncinula, U. necator – wywołująca mączniaka prawdziwego winorośli. |
||||||
GROMADA: BASIDIOMYCOTA: mejospory, zwane basidiosporami lub sporidiami, są formowane egzogennie na 1- lub 4-komórkowej strukturze zwanej podstawką. |
||||||
KLASA: USTOMYCETES: kariogamia somatogamiczna; chlamidospory w sorusach, często w fazie drożdżoidalnej. |
||||||
RZĄD: USTILAGINALES |
||||||
RODZINA: USTILAGINACEAE: tworzą brunatne do purpurowych, zwykle urzeźbione probasidia (chlamidospory, teliospory), z których wyrastają podzielone przegrodami poprzecznymi metabasidia (promycelia, przedgrzybnie), na których bocznie i szczytowo, wskutek pączkowania, powstają sporidia (basidiospory); basidiospory są kuliste do cylindrycznych. |
||||||
Rodzaje: Sphacelotheca, S. panici-miliacei – wywołująca głownię prosa. Ustilago, U. avenae – wywołujące głownię pylącą owsa; U. hordei – czynnik sprawczy głowni zwartej jęczmienia; U. levis – wywołujące głownię zwartą owsa; U. maydis – czynnik sprawczy głowni kukurydzy; U. nuda – wywołująca głownię pylącą jęczmienia; U. perennans – przyczyna głowni rajgrasu wyniosłego; U. striiformis – powodująca głownię smugową traw; U. tritici – czynnik sprawczy głowni pylącej pszenicy. |
||||||
RODZINA: TILLETIACEAE: tworzą albo hialinowe, albo brunatne, gładkie lub z ornamentem probasidia, z których wyrastają nie podzielone lub zaopatrzone w jedną przegrodę metabasidia, formujące na szczycie 4 lub zwykle 8 basidiospor; basidiospory są najczęściej nitkowate. |
||||||
Rodzaje: Urocystis, U. cepulae – czynnik sprawczy głowni cebuli; U. occulta – powodujące głownię źdźbłową żyta. Tilletia, T. caries – czynnik sprawczy śnieci cuchnącej pszenicy; T. controversa – powodująca śnieć karłową pszenicy. |
||||||
KLASA: TELIOMYCETES: brak owocników, występują tylko probasidia, tj. teliospory w skupieniach (teliach); kariogamia zachodzi za pośrednictwem spermacjów; pasożyty obligatoryjne roślin lub owadów. |
||||||
RZĄD: UREDINALES: grzyby rdzawnikowe; tworzą grzybnie międzykomórkowo z wewnątrzkomórkowymi haustoriami; występuje polimorficzność. |
||||||
RODZINA: PUCCINIACEAE: spermogonia butelkowate z peryfizami, podepidermalne; ecjospory na trzonku lub ułożone w łańcuszkach; urediniospory na trzonkach; teliospory zwykle z trzonkiem, 1- lub 2-komórkowe (rzadko wielokomórkowe), zazwyczaj zabarwione. |
||||||
Rodzaje: Gymnosporangium, G. sabinae – wywołujące rdzę gruszy. Puccinia, P. chrysantheum – czynnik sprawczy rdzy złocienia; P. coronata – wywołująca rdzę koronową owsa; P. graminis – powodująca rdzę źdźbłową zbóż i traw; P. hordei – czynnik sprawczy rdzy jęczmienia; P. malvacearum – czynnik sprawczy rdzy malwy; P. recondita f. sp. recondita – wywołująca rdzę brunatną żyta; P. recondita f. sp. tritici – wywołująca rdzę brunatną pszenicy; P. striiformis – czynnik sprawczy rdzy żółtej zbóż i traw. Uromyces, U. dianthi – czynnik sprawczy rdzy goździka; U. fabae – czynnik sprawczy rdzy bobu; U. pisi – wywołujące rdzę grochu. |
||||||
RODZINA: COLEOSPORIACEAE: spermogonia dyskoidalne, bez peryfiz, podepidermalne; ecjospory w łańcuszkach; teliospory siedzące, w pojedynczej warstwie lub w łańcuszkach, jednokomórkowe, jasno zabarwione, najczęściej woskowate lub żelatynowate. |
||||||
Rodzaje: Chrysomyxa, Ch. abietis – powodująca rdzę świerka. Coleosporium, C. tussilaginis – czynnik sprawczy rdzy pęcherzykowatej igieł sosny. |
||||||
RODZINA: CRONARTIACEAE: spermogonia umiejscowione między perydermą i korą pierwotną pędu, bez peryfiz; wzrost o nieograniczonym zakresie, często bardzo rozległy; ecjospory w łańcuszkach; uredinia otoczone peridium; urediniospory z krótkim trzonkiem; teliospory siedzące, przylegające do siebie i tworzące wzniesione, brunatne, włoskowate kolumny. |
||||||
Rodzaj: Cronartium, C. ribicola – wywołujące rdzę wejmutkowo-porzeczkową. |
||||||
RODZINA: MELAMPSORACEAE: spermogonia dyskoidalne, bez peryfiz, podkutikularne do podepidermalnych; ecjospory w łańcuszkach; teliospory siedzące, jednokomórkowe, bocznie przyległe, zabarwione. |
||||||
Rodzaj: Melampsora, M. allii-populina – czynnik sprawczy rdzy topoli. |
||||||
RODZINA: PUCCINIASTRACEAE: spermogonia albo dyskoidalne, albo butelkowate, bez peryfiz, podkutikularne lub podepidermalne; ecjospory ułożone w łańcuszkach lub rzadko na trzonku; uredinia otoczone peridium; urediniospory z trzonkiem; telia tworzone w komórkach epidermy lub podepidermalnie, teliospory bez trzonków, jednokomórkowe lub wielokomórkowe z przegrodami pionowymi, jasne lub zabarwione. |
||||||
Rodzaj: Pucciniastrum, P. geoppertianum – czynnik sprawczy rdzy jodły i brusznicy. |
||||||
RODZINA: PHRAGMIDIACEAE: spermogonia płaskie lub dyskoidalne, bez peryfiz, podkutikularne, podepidermalne lub umiejscowione wewnątrz perydermy; ecjospory na trzonku lub ułożone w łańcuszkach; uredinia z parafizami; urediniospory z trzonkiem; telia wzniesione z parafizami lub bez parafiz; teliospory z trzonkiem, jedno- lub wielokomórkowe z przegrodami poziomymi, zabarwione. |
||||||
Rodzaj: Phragmidium, Ph. mucronatum – wywołujące rdzę róży. |
||||||
RODZINA: UROPYXIDACEAE: spermogonia płaskie lub dyskoidalne, z peryfizami, podkutikularne lub podepidermalne; ecjospory na trzonku lub ułożone w łańcuszkach; uredinia często z parafizami; urediniospory z trzonkiem; telia wzniesione, z parafizami lub bez parafiz; teliospory dwukomórkowe (czasmi wielokomórkowe) z przegrodami poziomymi. |
||||||
Rodzaj: Tranzschelia, T. pruni-spinosae – powodująca rdzę śliwy. |
||||||
KLASA: BASIDIOMYCETES: kariogamia somatogamiczna; tworzą podstawki jednokomórkowe lub poprzecznie albo podłużnie podzielone, na których powstają, przeważnie na sterygmach, zarodniki podstawkowe. |
||||||
PODKLASA: PHRAGMOBASIDIOMYCETIDAE: kiełkowanie basidiospor przez podział, pączkowanie lub tworzenie zarodników konidialnych; podstawki poprzecznie lub podłużnie podzielone; pasożyty drewna lub nadpasożyty grzybów; nie tworzą mikoryz. |
||||||
RZĄD: AURICULARIALES |
||||||
RODZINA: AURICULARIACEAE: owocniki w formie powłoki złożonej z pofałdowanych płatów, galaretowate, czasami woskowe lub suche; podstawki wydłużone, 1–4-komórkowe; saprofity lub pasożyty. |
||||||
Rodzaj: Auricularia, A. auricula-judae – pasożyt dzikiego bzu czarnego. |
||||||
PODKLASA: HOLOBASIDIOMYCETIDAE: basidiospory kiełkują bezpośrednio w strzępkę kiełkową lub rzadko po wcześniejszym podziale basidiospory; podstawki maczugowate, cylindryczne, kielichowate lub rozwidlone, bez przegród; grzyby nadziemne, podziemne, rozwijające się na lub w drewnie, rzadko mikopasożyty; czasami tworzą ektomikoryzy. |
||||||
RZĄD: AGARICALES: owocniki otwarte lub półotwarte, blaszkowe lub rzadziej rurkowe; grzyby lądowe lub nadrzewne; saprotroficzne, mikoryzowe, rzadko patogeniczne. |
||||||
| RODZINA: TRICHOLOMATACEAE: trama hymenoforu regularna; zarodniki hialinowe do różowych, nigdy ciemne, nie posiadające otworu kiełkowego. | ||||||
Rodzaj: Armillaria, A. mellea – czynnik sprawczy opieńki miodowej, głównie drzew iglastych. |
||||||
RZĄD: CERATOBASIDIALES: owocniki rozpostarte; błoniaste, czasami galaretowate. |
||||||
RODZINA: CERATOBASIDIACEAE: owocniki w postaci rozpostartych welonów grzybniowych. |
||||||
Rodzaj: Thanatephorus, T. cucumeris (st. mitomorf.: Rhizoctonia solani) – czynnik sprawczy gnicia korzeni i pędów wielu roślin oraz rizoktoniozy ziemniaka. |
||||||
RZĄD: PORIALES |
||||||
RODZINA: CORIOLACEAE: sporofory skórzaste; dimityczne (złożone ze strzępek generatywnych i grubościennych strzępek szkieletowych); hymenofor rurkowy. |
||||||
Rodzaje: Fomes, F. annosus – czynnik sprawczy huby korzeni. Laetiporus, L. sulphureus – tzw. huba siarkowa, czynnik sprawczy zgnilizny brunatnej drzew. |
||||||
RODZINA: POLYPORACEAE: owocniki z trzonem, roczne lub wieloletnie, dimityczne; hymenofor rurkowy; zarodniki cylindryczne. |
||||||
Rodzaj: Polyporus, P. squamosus – tzw. huba łuskowata, czynnik sprawczy białej zgnilizny drewna różnych drzew. |
||||||
RZĄD: STEREALES |
||||||
RODZINA: PENIOPHORACEAE: sporofory rozpostarte na substracie lub odginające się, z hymenium na stronie zewnętrznej; monomityczne. |
||||||
Rodzaj: Peniophora, P. gigantea – powodująca rozkład obumierającego lub martwego drewna drzew iglastych i antagonista Fomes annosus. |
||||||
RODZINA: STEREACEAE: owocniki rozpostarte, odginające się lub siedzące w formie konsoli; hymenofor gładki lub z wyrostkami; dimityczny, rzadko trymityczny (występują strzępki generatywne, szkieletowe i łącznikowe); zarodniki hialinowe, gładkie, nieamyloidalne lub amyloidalne; grzyby ligninolityczne. |
||||||
Rodzaj: Chondrostereum, Ch. purpureum – czynnik sprawczy zgnilizn drewna różnych drzew liściastych i srebrzystości liści drzew. |
||||||
GRZYBY MITOSPOROWE |
||||||
Rodzaje: Clasterosporium, C. carpophilum – powodujące dziurkowatość liści drzew pestkowych. Rhynchosporium, R. secalis – czynnik sprawczy rynchosporiozy zbóż. Sclerotium, S. cepivorum – czynnik sprawczy białej zgnilizny cebuli. Verticillium, V. albo-atrum, V. dahliae – powodujące werticiliozy roślin. |
||||||
Literatura
Schüßler A., Schwarzott D., Walker C. 2001. A new fungal phylum, the Glomeromycota: phylogeny and evolution. Myc. Res. 105, 1413–1421.
Walker C., Schüßler A. 2004. Nomenclatural clarifications and new taxa in the Glomeromycota. Mycol. Res. 108, 979–982.